Zondag 10 januari 2021 – 1e zondag na Epifanie
O Kerstnacht, schoner dan de dagen,
hoe kan Herodes ’t licht verdragen,
dat in uw duisternisse blinkt
en wordt gevierd en aangebeden?
Zijn hoogmoed luistert naar geen reden,
hoe schel die in zijn oren klinkt.
Hij poogt de Onnoozle te vernielen
door ’t moorden van onnoozle zielen,
en wekt een stad- en landgeschrei
in Bethlehem en op den akker
en maakt de geest van Rachel wakker,
die waren gaat door beemd en wei.
“O Kerstnacht schoner dan de dagen” , is een traditioneel Nederlands kerstlied van Joost van den Vondel en is ontleend aan diens “Gysbrecht van Aemstel” (‘waar werd oprechter trouw’) uit 1637.
Het is een toneelstuk waarvan de handeling zich geheel in de kerstnacht van 1304 afspeelt. Amsterdam wordt belegerd door een vijandelijk leger uit Haarlem (“Civil War 1304”) die met een Trojaanse list de stad binnen dringen, uitgerekend in de kerstnacht. De nonnen van het Clarissenklooster zingen tussen het derde en vierde bedrijf een lied (‘rei’) over de kinderen van Bethlehem, die vermoord werden door koning Herodes . De toeschouwers zien het onheil van Bethlehem zich herhalen in Amsterdam, want ook de Clarissen zullen in het vijfde bedrijf als martelaressen vermoord worden.
Herodes probeert de schuldeloze (‘onnoozle’) Jezus te doden, door alle jongetjes van Bethlehem jonger dan drie jaar om te brengen. Stad en land huilen, de geest van stammoeder Rachel ontwaakt en gaat ronddolen door het landschap (‘beemd en wei’). In de laatste strofe wordt Rachel aangeraden op te houden met haar dwaaltocht . Vondel doet daarbij een poging Rachel en de moeders in Bethlehem te troosten met een perspectief op een betere toekomst.
Op de 1e zondag na Epifanie staat in de traditie de doop van Jezus centraal. Dit jaar lezen we verder uit Matteüs 2 over de wijzen en de kindermoord in Bethlehem. Matteüs beschrijft dit vreselijk gebeuren niet vanuit het perspectief van machthebber Herodes, maar vanuit aartsmoeder Rachel die weent om alle gestorven kinderen en ‘weigert zich te laten troosten’.
Matthijs Glastra